Velika Remeta

Velika Remeta se nalazi na juznim padinama Fruske Gore. Naselje je smesteno u izvorisnoj celenci Selovrenca potoka, u prosirenom delu Manastirskog potoka (gornji deo potoka Selovrenac), na mestu gde se spajaju tri izvorisna kraka i cine izvorisnu celenku Selovrenca. Na tom mestu je centar sela, cija je nadmorska visina 240 m. Vikend kuce koje takodje cine sastavni deo naselja nalaze se u severoistocnom delu hatara i penju se do visine 290 m. Velika Remeta je jedno od najvisih naselja na Fruskoj gori. Udaljenost ovog naselja od bila Fruske gore, u vazdusnoj liniji, iznosi 650 m. Polozaj sela uvucenog duboko u dolinu Manastirskog potoka, uslovio je losu saobracajnu povezanost s okolnim naseljima. Selo je smesteno juzno od Sremskih Karlovaca, severoistocno od Iriga i jugozapadno od Cortanovaca, te je u proslosti uglavnom bilo prepusteno samo sebi odrzavajuci retke kontakte s pobrojanim naseljima. Velika Remeta je po strani od zeleznickih pruga. Od zeleznicke stanice u Cortanovcima selo je udaljeno 7 km. Lokalnim putevima ono je povezano sa susednim naseljima Grgetegom (2,5 km), Krusedolom (4 km), te sumskim putem sa Strazilovom, odnosno dalje sa Sremskim Karlovcima. Najbolja veza sela, "prozor u svet", odrzava se preko Partizanskog puta koji ide bilom Fruske gore. S ovim putem selo je dobilo asfaltni put 1965. godine, a preko njega sa starim putem Novi Sad -Beograd preko Banstola.

FIZICKOGEOGRAFSKE ODLIKE

Hatar sela ima kruskast oblik, gde severni siri deo dopire do bila Fruske gore. Hatar se prostire na reljefnim celinama: planinske strane, dolina potoka i dolinske strane. Uzi, juzni deo hatara zahvata lesnu zaravan i dolinu potoka. U hataru Velike Remete statistika je (prema popisu iz 1991. godine) zabelezila 28 stanovnika, stalno nastanjenih, na povrsini 495 ha odnosno 4,95 km2. Prosecna gustina naseljenosti je 5,65 stanovn./km2. Hatar ovog naselja ima najmanu gustinu naseljenosti, a ujedno je i najmanji na teritoriji iriske opstine.

Hidrografske odlike hatara Velike Remete su u znaku Manastirskog potoka, ciji je sliv bogat izvorima. Neki od izvora su primitivno kaptirani, a stanovnistvo ih koristi za vreme poljskih radova. U pravcu jugoistoka, odmah iza poslednjih kuca nalazi se izvor Savina voda, slabe izdasnosti (50 cm3/min.). Iznad kafane "Sumski raj", udaljen od potoka 15 m nalazi se izvor Leskova voda (kaptiran u obliku basena 80x50 cm). Zapadno od njega je izvor Cikina voda. Oba izvora su male izdasnosti (oko 1 l/min.). U neposrednij blizini manastira, na nadmorskoj visini 240 m je Manastirski izvor izdasnosti 1-1,5 l/min., po tipu kontaktni, temperature vode 12,5 °C. U podnozju potesa Dascara, na nadmorskoj visini 220 m, nalazi se izvor Ubavac izdasnosti 5-6 l/min., prosecne temperature 11 °C. Izvor je kaptiran 1899. godine. Smatra se da ova voda sadrzi i neka lekovita svojstva (indicije da leci trahom i bolesti stomaka), sto je nedovoljno ispitano i naucno potvrdjeno. Selo raspolaze velikim brojem izvora te nije bilo potrebe za kopanim bunarima. Na ulazu u selo se nalazi kopani bunar sa djermom gde se voda nalazi na 4 m od topografske povrsine. U centru sela od 1970. godine nalazi se buseni bunar dubine 54 m, temperature vode 12 °C. Izmedju manastira i sumarske kuce, na nadmorskoj visini 270 m nalazi se buseni bunar dubine 65 m, ali zapusten. Poslednjih godina vlasnici vikendica kopaju bunare na padini izmedju puta za Krusedol Selo i Manastirskog potoka. Radi orijentacije, pojedine skupine vikendica nazivaju se "kod bunara". Povrsinska hidrografija predstavljena je Manastirskim potokom i njegovim pritokama Cikin i Gornji potok. Pravac toka Manastirskog potoka je severozapad -jugoistok, duzine oko 8 km. Ovaj potok, van remetskog hatara, jugozapadno od Maradika, uliva se u potok Selovrenac.

U najvisim predelima i u potesu zvanom Srednji breg su gajnjace. Proizvodnu vrednost imaju najvise zemljista na lesu, u predelu hatara to su smedja karbonatna zemljista. Ova zemljista su dobra za vocarstvo i vinogradarstvo. Diluvijalno -aluvijalna zemljista su dobra za povrtarske kulture.

S biogeografskog aspekta, hatar ovog naselja ima sledece zajednice: sume, livade i pasnjake. Zajednicu suma cine liscari. Na istocnoj strani, na nepogodnim terenima, s nagibom preko 40° u zajednici suma ima bagrema, desno od puta Partizanski put -Velika Remeta. Bagremar je star oko 25 godina, zasadjen je da bi sprecio eroziju. Od ostalih liscara javljaju se hrast, lipa, bukva i grab. Livadske zajednice se sve vise pretvaraju u predele s kulturnim biljem, dok su pasnjaci veoma skuceni. Zoo -svet je zastupljen srnama. Jeleni kao i divlje svinje retka su pojava. Sitna divljac -lisica, jazavac, kuna i zec zastupljena je u hataru Velike Remete.

DRUSTVENOGEOGRAFSKE OSOBINE

Pisanje o stanovnistvu Velike Remete je otezano zato sto se ovo naselje vodi kao poseban popisni krug tek od popisa 1981. godine. Naselje je sagradjeno kada i manastir, krajem XV ili pocetkom XVI veka, te je u ratovima pocetkom XVIII veka zajedno s njim spaljeno i obnovljeno 1722. godine (Curcic, 1980). Smatra se da je prnjavor Velike Remete u najvecem broju naseljen za vreme Velike seobe Srba pod Arsenijem III Carnojevicem 1690. i Sakabendom 1737 -1739. godine. Prve podatke o stanovnistvu velike Remete imamo iz 1734. godine kada je ovde zivelo 16 domacinstava odnosno 34 stanovnika. Posle 1788. godine u naselje se doselilo 27 izbeglica iz Srbije te se broj stanovnika popeo na 72 (Popovic, 1950). Raspolazemo i podatkom da je tu 1878. zivelo 72 stanovnika, a isti broj zabelezen je i pocetkom XX veka, 1900. godine. Prateci brojno kretanje stanovnistva znamo i to da je Velika Remeta 1910. godine imala 145 stanovnika. Taj broj je remecen za vreme ratova (Prvog i Drugog svetskog rata). Za vreme Drugog svetskog rata, 1942. godine, selo je poruseno i mnogi stanovnici iselili su se u okolna sela. Posle rata mnoge iseljene porodice ostale su u tim okolnim selima, dok se najveci deo nastanio u Beski i Novoj Pazovi. U Veliku Remetu se vratila samo jedna porodica (Curcic, 1980). Izuzimajuci stanje tokom ratova, izgleda da je ovo naselje najmanji broj stanovnika imalo 1953. godine: naime, te godine u Velikoj Remeti zivela su svega cetiri domacinstva sa 8 stanovnika. U selo su doseljena domacinstva iz okoline Bosanske Dubice, koji danas predstavljaju osnovnu populaciju sela. Po popisu iz 1991. godine, statistika je zabelezila 28 stalno naseljenih stanovnika. Polna struktura ovog sela je dosta nepovoljna jer muskaraca ima 11 a zena 17. Starosna struktura je takodje nepovoljna jer populacija preko 65 godina ucestvuje s blizu 40 %, tacnije 39,3 % u ukupnom broju stanovnika. Po istom popisu, mladjih godista u selu je malo. Malo je i ucesce u ukupnoj populaciji starosnih grupa 15 -44 godina, svega 17,9 %. Etnicka pripadnost stanovnistva je srpska, 82,15 %, dok se 5 stanovnika izjasnilo na sledeci nacin: 2 Jugoslovena, 2 Hrvata i 1 Nemac.

Brojno kretanje stanovnistva Velike Remete

Obrazovna struktura stanovnistva ovog sela je na poslednjem mestu na teritoriji iriske opstine. Nepismeno stanovnistvo staro 10 i vise godina ucestvuje sa 21 %, sto je mnogo iznad opstinskog proseka. Na teritoriji iriske opstine nepismenih je bilo 5,7 %. Nepismena lica pripadaju kategoriji preko 50 godina. Sto se tice skolske spreme, cetvrtina stanovnistva ima osnovno obrazovanje, dok 21 % ima srednje obrazovanje u kojem preovladjuju skole za strucni kadar, mahom zanati. Statistika 1981. godine nije zabelezila ni jedno lice sa visim i visokim obrazovanjem.

U Velikoj Remeti je, prema popisu iz 1981. godine bilo 33,3 % aktivnih lica, sa licnim primanjima 38,8 % i izdrzavanih 27,7 %.

U pogledu osnovnih kontigenata stanovnistva: dece 7 -14 godina, omladine 15-27 godina, radno sposobnog stanovnistva i fertilnog kontigenta, ovo selo ima dosta nepovoljnu strukturu. Mladji kontigenti stanovnistva su najmanje zastupljeni: 1981. nije zabelezeno ni jedno lice, dok svega tri lica u drugom kontigentu. Radno sposobni kontigent je takodje ispod opstinskog proseka 53,57 %, kao i fertilni kontigent 28,6 %.

Migraciona kretanja u ovom selu statistika nije belezila zasebno vec smo ove podatke dobili na terenu. Posle rata, krajem 1946. i pocetkom 1947. godine tu su se doselile porodice iz Bosne.

Ovo naseljavanje je bilo spontano i nije imalo karakter kolonizacije. Prvo se doselila udovica Persa Taovic iz sela Koturovi ispod Kozare, opstina Bosanska Dubica. Prvobitno ovaj kraj privukao je jos sedam porodica iz istog kraja. Medjutim tri su se porodice vratile jer se nisu adaptirale na novu sredinu. U narednih pet -sest godina tu je doseljena po jedna porodica iz Slankamena, Cacka, Beograda, Svetozareva i Alibunara. Tako danas tu zive tri starosedelacke porodice, pet porodica iz Bosne i pet iz pomenutih mesta. Dnevne migracije su neznatne i odnose se na dva do tri ucenika koji pohadjaju nastavu van Remete.

Privredne prilike Velike Remete su u znaku poljoprivrede, kojom se bavi najveci broj stanovnistva. U strukturi povrsina, od 495 ha na njive, vrtove, vocnjake i vinograde dolazi 274 ha. Od ukupne povrsine, na plodno zemljiste otpada 482 ha, a na neplodno svega 13 ha. Dosta velika je povrsina pod sumom, 170 ha. Od poljoprivrednih povrsina znatno veci procenat je u privatnom nego u drustvenom sektoru. Predeo pod sumama vecim delom je vlasnistvo Nacionalnog parka Fruska gora. Kao vlasnik povrsina pojavljuje se i manastir u Velikoj Remeti u cijem posedu se nalazi 30 ha. Od kultura najvise se gaji kukuruz, na drugom mestu je psenica, cesto u plodoredu s kukuruzom. Povrtarske kulture gaje se za licne potrebe. Gajenjem povrtarskih kultura bave se i vikendasi. U selu su povoljni uslovi za bavljenje pcelarstvom, nedovoljno iskoriscenom privrednom granom. Zasad se ovde nalazi oko 900 kosnica ciji su vlasnici mahom iz Novog Sada. U selu postoji kamenolom litvanskog krecnjaka ispod samog bila Fruske gore, koji danas ne radi. Ranije je iz njega vadjen kvalitetan kamen za opravku manastira 1947. godine i izgradnju puta.

Postanak i formiranje Velike Remete vezano je za istoimeni manastir. Po narodnom predanju, manastir je osnovao kralj Dragutin Nemanjic (1276-1282). Najstariji izvor dokaza o postanku manastira je jedan ferman (ukaz) sultana Sulejmana II, pisan u Jedrenu 1534. godine. U drugom fermanu 1564. Velika Remeta se pominje pod imenom Rembe. O zivotu Velike Remete do 1716. godine ima vrlo malo podataka, ali se zna da je te godine manastir s prnjavorom spaljen. Ponovo je obnovljen 1722.. Nakon desetak godina, 1733. manastir ulazi u sastav parohije Divos (Popovic, 1950). Sam naziv manastira, a kasnije i ovog sela potice verovatno od grcke reci "eremita", sto znaci kaludjer, isposnik. Selo se pod imenom Remta Velika pominje 1831. godine, a 1859. kao Velika Remeta.

Selo Velika Remeta pripada tipu planinskih naselja. Po tipologiji i obliku ono je naselje izduzenog oblika. Velika Remeta moze se svrstati i u prnjavorska naselja. Pre Drugog svetskog rata naselje je bilo drumskog tipa i protezalo se duz puta za manastir. Danas u naselju ima sezdesetak kuca za stanovanje, stalno i povremeno. Kuce pored pomenutog puta jos predstavljaju centar -jezgro sela. Pored toga, na padinama Manastirskog potoka izgradjen je veliki broj vikendica, sto ostavlja utisak razbijenog tipa naselja.

Selo administrativno -politicki pripada Mesnoj zajednici Krusedol Sela. Komunalna opremljenost naselja je dosta losa. Asfaltni put naselje je dobilo 1965. godine, a elektricnu struju pet godina ranije. Za sve svoje potrebe mestani su upuceni na susedno naselje Krusedol Selo. U naselju ne postoji prodavnica, pekara, ambulanta, posta, skola, niti bilo koja druga dustvena prostorija. Tip kuce ne razlikuje se od ostalih u tom delu Srema. Starije kuce su na tzv. brazdu, kracom osnovom okrenute ka ulici, a duzom u dvoriste. Novije kuce se grade po savremenim normama gradjenja, od tvrdog gradjevinskog materijala.

Kada govorimo o naselju, neizbezno se moraju pomenuti i vikend kuce od kojih neke po konforu i velicini pre podsecaju na kuce za stalno stanovanje nego na kuce za odmor. Prve vikend kuce podignute su pocetkom 1965. godine. Danas u predelu hatara ima vise od stotinu takvih kuca. Objekti su postavljeni tako da je minimalna razdaljina izmedju kuca 25 m. Sa stanovista vlasnika kuca to je dobro, ali sa stanivista usitnjavanja poljoprivrednog zemljista i koriscenja za placeve za vikendice, to je dosta nepovoljno.