Krušedol Prnjavor

Krusedol Prnjavor lezi na lesnom platou, u blizini sela Krusedol u slivu potoka Selovrenac. Selo je smesteno s desne strane Manastirskog potoka, sastavnice Selovrenca. Nadmorska visina naselja je 180 do 210 m. Ovo naselje je kao i susedno Krusedol Selo 1973. godine povezano asfaltnim putem s Partizanskim putem. Ovim putem selo ima vezu s medjunarodnim putem Beograd -Novi Sad na koji selo izlazi kod Banstola iznad Sremskih Karlovaca. S opstinskim centrom Irigom selo ima asfaltni put u dosta losem stanju. Selo ima asfaltni put sa i susednim selom Grgeteg.

Hatar ovog sela (25,8 km2) spada medju vece hatare iriske opstine. Prema popisu iz 1991. godine selo je imalo 229 stanovnika. Prosecna gustina naseljenosti je ispod 10 stan./km2.

FIZICKOGEOGRAFSKE ODLIKE

Hatar se najvecim delom prostire se na fruskogorskoj lesnoj zaravni.

Hidrografija je u znaku dva potoka. Potok Selovrenac je svojim vecim delom granicni sa susednim hatarima na istoku, dok se drugi potok Dobrodolski nalazi u juznom delu hatara i pripada slivnom podrucju Medjes potoka.

Velike povrsine kvalitetnog zemljista su pod oranicama, oko 85 %, dok su male povrsine pod sumama, svega 2% ili 55,1 ha. Ovako mali procenat suma nije karakteristika prnjavorskih naselja. Prvobitno je sigurno bio veci procenat pod sumama, ali krcenjem ti sumski prostori su pretvoreni u oranicne povrsine.

Biljni svet je u znaku kulturnog bilja na lesnoj zaravni. Malo ima samonikle prirodne vegetacije. Pod sumskim, listopadnim pokrivacem nalazi se jedan manji deo neposredno uz manastir, desno od puta. Neplodnih povrsina ima svega 2,36 % ili 61,4 ha gde se javlja samonikla prirodna vegetacija, najvise u obliku korovskih trava. Zajednica livada prostire se na oko 2 % ili 52,4 ha. Hatar je siromasan zivotinjskim svetom. Javljaju se glodari, kao stetocine, zatim razne vrste ptica, dok je lisica radja. Ako se povremeno javi, onda je to u severnim delovima hatara.

DRUSTVENOGEOGRAFSKE OSOBINE

Naseljavanje ovog podrucja vezano je za izgradnju manastira. Manastir je podigao Djordje Brankovic u periodu 1509 -1512. godine. Brojno kretanje stanovnistva tesko je pratiti iz istih razloga kao i za ostala manja naselja, jer su se popisni krugovi nekad sirili te obuhvatali datim brojem i zitelje susednih naselja, a nekad suzavali. U starim podacima tesko je razgraniciti da li se ti podaci konkretno za Krusedol Prnjavor odnose samo na ovo selo ili pak obuhvetaju i susedno Krusedol Selo i Malu Remetu.

Prve podatke o broju stanovnika dacemo na osnovu literaturnih podataka (Curcic, 1970) i oni dosezu do 1734. godine. Te godine naselje je imalo 37 domova 140 stanovnika. Dvadesetak godina kasnije (1753) u selu je zabelezeno svega 5 domacinstava i 14 stanovnika. Polovinom XIX veka raspolazemo podatkom da je selo imalo 294 stanovnika. Prema podacima za 1878. godinu selo je imalo 70 domacinstava kao i 1896. Broj stanovnika ove dve godine je priblizan 473, a 1896. godine 476 zitelja. Na pragu XX veka (1900) selo je imalo 83 domacinstava i 473 zitelja. Nesto sredjenije podatke za brojno kretanje stanovnistva Krusedol Prnjavora imamo od 1910. godine.

Ovakvo brojno kretanje stanovnistva je karakteristika ovog naselja u odnosu na ostala fruskogorska naselja. Prema proucavanjima (Curcic, 1970), populacija ovog sela razlikuje se od kretanja vecine fruskogorskih populacija. Sve do 1948. godine broj stanovnika uglavnom raste, a posle toga konstantno opada . Najvece opadanje je pred dva popisa (1971 -1981) kada se broj stanovnika smanjio za preko 200 zitelja preseljenjem Stacionara iz ovog sela u kojem su bila smestena deca. Ova posleratna depopulacija u najvecoj meri izazvana je iseljavanjem mestana, a u novije vreme tome je doprineo i negativan prirodni prirastaj.

Brojno kretanje stanovnistva Krusedol Prnjavora:

O migracijama prve podatke imamo iz vremena kolonizacije, posle Drugog svetskog rata. U tom periodu selo je napustilo 11 domacinstava i 42 stanovnika koji su se iselili u susedno selo Krusedol , zatim Besku, Indjiju i Rumu. Kasnije nije bilo pojava iseljavanja citavih porodice. Selo napustaju pojedinci i sele se u obliznja gradska naselja gde se i zaposljavaju.

Prema popisu iz 1991. godine u selu je zivelo 229 stanovnika, od cega vise zenskog nego muskog. Zena je bilo 125 ili 54,6 %, a muskaraca 104 ili 45,4 %. U pogledu starosne strukture mozemo slobodno reci da su podaci prema ovom popisu veoma zabrinjavajuci. To dokumentujemo podacima da mladja godista minimalnim procentom ucestvuju u ukupnoj populaciji. Primera radi, stanovnistvo do 20 godina ucestvuje u ukupnoj populaciji sa blizu 10 %, dok stanovnistvo preko 70 godina u ovom selu ucestvuje sa preko 20%. Ili jos jedan podatak: da tacno trecinu stanovnistva cine osobe starije od 60 godina, dok stanovnistvo do 25 godina ne cini ni petinu ukupne populacije.

Najveci procenat populacije su Srbi- 94,3%. Pored njih u selu zivi jedan Hrvat i Ukrajinac, cetiri Jugoslovena, dva Madjara i ostali. Obrazovna struktura stanovnistva 1981. godine starog 15 i vise godina je takva da ih je bez skolske spreme 18, sa zavrsenom osnovnom skkolom 116, a sa zavrsenim srednjim obrazovanjem 15. Lica sa visokom i visom strucnom spremom prema popisu iz 1981. godine nije bilo. Najveci procenat su lica sa osnovnom skolom (45,5%). Od 15 lica sa zavrsenom srednjom skolom, deset je zavrsilo skole za KV i VKV radnike, a svega 2 su zavrsila gimnaziju i 3 lica srednje skole za strucni kadar.

Lica starih deset i vise godina u selu je bilo 260. Od tog broja 13 lica su nepismeni ili 5,0 %. Ukoliko stanje 1981. godine uporedimo sa stanjem popisne 1971. godine, kada je nepismenih bilo skoro 25 %, vidne su promene.Takodje treba dati i objasnjenje u pogledu naglog porasta pismenosti stanovnistva ovog sela. Naime, prilikom popisa 1971. godine pri manastiru je postojao stacionar za mentalno zaostalu decu, sto je doprinelo da je skoro cetvrtina stanovnistva nepismena. Stacionar se 1972. godine seli u Veternik i popis iz 1981. ne registuje nepismene jer vise nisu ziveli u selu. Nagli skok pismenosti ovog sela nije rezultat intenzivnog opismenjavanja, vec naprosto procenat nepismenih je smanjen, jer je veliki broj nepismenih odseljen u Veternik.

U pogledu podela stanovnistva prema aktivnosti, najveci procenat je aktivnog stanovnistva (oko 46,7 %), za razliku od susednog Krusedol Sela, gde je najveci procenat izdrzavanog stanovnistva. Lica sa licnim primanjima ima oko 17,5 %, dok je izdrzavanih registrovano 35,8 %.

Od privrednih grana u selu je najrazvijenija poljoprivreda, sto je i razumljivo uz kvalitetnu zemlju ovog hatara, cernozem. Od ukupnih povrsina 2.581,7 ha, vece povrsine su drustveno vlasnistvo. Pod drustvenim sektorom je 1.398 ha, a pod privatnim 1.183,7 ha. U strukturi povrsina drustveni sektor ima vece povrsine pod njivama, ali su zato vece povrsine od drustvenog sektora pod vocnjacima, vinogradima i livadama. Ratarstvo je osnovna poljoprivredna grana. Najvise se uzgajaju zita.

Postanak ovog naselja vezan je za manastir iz Krusedola koji je svojevremeno raspolagao velikim posedima. Ti posedi zahtevali su radnu snagu. Manastir je na svojim imanjima naseljavao siromasne seljake i izbeglice s turske teritorije. Tako je nastalo ovo prnjavorsko naselje, odnosno prvobitno naselje manastirskih kmetova. Od desetak prnjavorskih naselja u Fruskoj gori, ovo naselje je najvece. Osnova naselja je trouglasta, ono se siri duz puta za Irig. Glavna ulica u naselju je Fruskogorska i ona predstavlja i centralni deo sela. U ovoj ulici su smesteni svi javni objekti. Nju presecaju dve poprecne, od kojih je vaznija i asfaltirana Ulica Dragoljuba Jovanovica. Iz naselja vode tri asfaltna puta: za Krusedol Selo, Irig i Grgeteg. Ovo selo se u poslednje vreme siri duz ovih puteva te gubi svoj prvobitni trouglast oblik. U selu su uocljive kuce stare gradnje (od naboja i na brazdu), okrenute kracom stranom ka ulici, a duzom u dvoriste, i kuce novije gradnje, sasvim moderne, od fasadne cigle i sa savremenim planom. One su vecinom izgradjene duz pomenutih asfaltnih puteva, a ponekad i u centru sela, umesto starih dotrajalih, srusenih kuca od naboja. Selo je uredno, ima betonske trotoare i uredna seoska dvorista. Svako domacinstvo ima elektricno osvetljenje. Selo jos nema vodovod, vec je snabdevanje stanovnistva vodom individualno, iz kopanih bunara.

Selo nema skolu, vec deca prva tri razreda pohadjaju u susednoj skoli u Krusedol Selu, dok vise razrede osnovne skole nastavljaju u Irigu. U Prnjavoru postoji ambulanta.

U Prnjavoru postoji jedna prodavnica mesovite robe i vise privatnih prodavnica, ali se oseca potreba za poljoprivrednom apotekom ili slicnom specijalizovanom prodavnicom. Zanatstvo u selu nije razvijeno, svodi se na postojanje svega jedne pekare koja hlebom, pored Prnjavora snabdeva i susedno naselje Krusedol Selo, kao i Veliku Remetu.

Prnjavor je autobuskim linijama povezan s Irigom i Novim Sadom (3 puta dnevno u odlasku i povratku).

U Krusedol Prnjavoru iz starije istorije nalazi se znacajan manastir Krusedol, a iz novije istorije 1966. godine podugnuta je spomen ploca palim Prnjavorcima u NOB.

Manastir Krusedol je najznacajniji vojvodjanski manastir u proslosti. Osnovao ga je vladika Maksim (Djordje) Brankovic. Podignut je pocetkom XVI veka (1509 -1512) na imanju cuvenih vlastelina Jaksica. U dva maha, 1543. i 1546, manastirska crkva je zivopisana freskama. Ukrasavanje manastira produzilo se i u XVII veku. U ratnim dogadjajima oko 1690. monasi su s patrijarhom Arsenijem III izbegli ispred Turaka u Sentandreju. U manastiru su odrzani vazni crkveno -narodni sabori 1708, 1710. i 1713. godine. Manastir je posle Petrovaradinske bitke 1716. spaljen i razoren od strane Turaka. Ponovo je obnovljen 1721. godine. Preko starog zivopisa naslikan je novi, uljanom tehnikom, 1751. i 1756. godine. Manastir je tokom vekova bio mauzolej ktitora i porodice Brankovica, zatim patrijarha Arsenija III i Arsenija IV, mnogih mitropolita, zatim vojvode Stevana Supljikca i nekih clanova dinastije Obrenovic.

Manastir ima osnovu trolista deteline, s polukruznim apsidama zasvedenim polukalotama. Pored bogate istorije, zanimljive arhitekture moravske skole, manastir predstavlja galeriju raznovrsnog slikarstva, kako po vremenu tako i po tehnici, stilu, vrednosti i lepoti. Mladje zidno slikarstvo iz 1751. i 1756. godine izvedeno je uljanim bojama u baroknom shvatanju i oblikovanju. Ono je vrlo vazno i dragoceno jer predstavlja radjanje nase nove umetnosti.

Velika je vrednost i ikonostasa koji se sastoji od cetiri grupe ikona, takodje razlicitih po vremenu i stilu. U kompleksu manastira potrebno je pomenuti kapelu Sv. Maksima iz 1722. godine, zatim zbirku ikona, starih rukopisa i knjiga, namestaja i ukrasnih predmeta. U manastirskim konacima smesten je i muzej s bogatom bibliotekom. Manastir je do 1972. bio dom za mentalno zaostalu decu dok nisu 1972. preseljena u Veternik. U manastiru se nalazi sestrinstvo i bratstvo, mahom ljudi u godinama. Manastir raspolaze sa 30 ha oranica koje nema ko da obradjuje, vec se izdaju u arendu (zakup). Pored pomenutog sestrinstva i bratstva, manastirski konaci pruzaju utociste, pansion za starice.