Jazak

Naselje Jazak smesteno je u zapadnom delu iriske opstine. Selo se nalazi na juznim padinama Fruske gore. Smesteno je u dolini Rovaca potoka. Polozaj naselja je povoljan jer je smesteno u delu gde ogranci Fruske gore prelaze u fruskogorsku lesnu zaravan. Nadmorska visina sela krece se od 140 do 260 metara. Ovaj hatar sa povrsinom od 34,98 km2 odmah iza iriskog, cija je povrsina 55,1 km2. Aritmeticka gustina naseljenosti iznosi 52,5 stanovnika na km2.

FIZICKOGEOGRAFSKE ODLIKE

Hidrografija ovog hatara manifestuje se u pojavi veceg broja izvora u severnom delu hatara, od kojih nastaje glavni povrsinski tok Rovaca potoka. U naselju se pojavljuju i kopani bunari, kao glavni snabdevaci vodom ovog naselja. Svi izvori pripadaju tipu kontaktnih izvora. U naselju ima oko 80 kopanih bunara, od kojih sedam javnih. Javni bunari su na djeram i imaju prvenstvenu namenu napajanja stoke po povratku sa ispase. Postoji i buseni bunar i to u juznom delu naselja na dubini od 55 m.

Severni deo hatara je pod sumskom zajednicom na 932,4 ha. Ova zajednica predstavljena je hrastom, grabom, brestom, cerom i ostalim listopadnim drvecem. Cetinara ima manji kompleks, vestacki zasadjenog, ali ne i samoniklog. Juzni predeli na lesnoj zaravni redje imaju samoniklu vegetaciju jer tu preovladjuju kulturne biljke. Od samonikle vegetacije javljaju se raznovrsne korovske trave. Zivotinjski svet je raznovrsniji u severnom sumskom delu. Tu se pojavljuje vuk, lisica, divlje svinje, srne, jeleni, veverice i razne vrste ptica.

DRUSTVENOGEOGRAFSKE OSOBINE

Stanovnistvo

Jazak kao naselje pominje se 1702. godine. Brojno kretanje stanovnistva mozemo pratiti tek od organizovanih popisa od 1869. godine. Mozemo izdvojiti dva perioda u pogledu kretanja stanovnistva Jaska. Prvi period je sve do popisa 1931. kada se broj stanovnika kretao oko 2000. Posleratni popisi beleze stalni pad stanovnika ovog naselja. Velika se depopulacija javlja u prvom posleratnom popisu 1948. godine. Na prvi pogled moglo bi da se zakljuci da je to posledica rata. Verovatno je i to imalo uticaja, ali posigurno je jedan od razloga sto se susedno naselje Mala Remeta izdvaja kao poseban popisni krug, tj. samostalno naselje koje je do te godine bilo u sastavu Jaska. Dalja depopulacija sve do poslednjeg popisa 1991. uzrokovana je iseljavanjima i negativnim prirodnim prirastajem poslednjih decenija.

Brojno kretanje stanovnistva Jaska
(skraćenice u tabeli znače: JS = Jazak Selo, JP = Jazak Prnjavor)

U pogledu polno-starosne strukture prema popisu iz 1991. godine od ukupno 1.144 stanovnika, muskaraca je bilo 570 ili 49,8 %, a zena 574 ili 50,2%.

Ako se uporede vece starosne grupe, moze se zapaziti da je dosta nepovoljan odnos izmedju najmladjeg i najstarijeg kontigenta. Buduci da ce u narednom periodu u grupe starih lica doci grupe koje su 1991. bile u kontigentu starih lica, realno je ocekivati dalje starenje populacije Jaska, sto ce veoma nepovoljno uticati na kretanje ukupnog broja stanovnika i doprineti daljoj depopulaciji ovog sela.

Jazak je pretezno srpsko naselje. Od ukupno 1.144 stanovnika u ovom selu je 1991. bilo 1.047 Srba ili 91,5 % ukupne populacije. Na drugom mestu su bili Romi sa 48 stanovnika (4,2 %), Jugoslovena 19 (1,7 %), Madjara 9 (0,8 %), Crnogoraca 4 (0,4 %), nepoznatih je bilo 7 lica koja nisu mogla da se svrstaju prema nacionalnoj pripadnosti.

Prema popisu iz 1981. godine evidentirana je obrazovna struktura stanovnistva.
Stanovnistva starog 15 i vise godina bilo je 1.097 lica od cega:

Godine 1981. u Jasku je nepismenih lica starijih od 10 godina bilo oko 60 ili 5,1 %, sto je nesto povoljnije od opstinskog proseka koji je iste godine iznosio 5,7 %. Od ukupnog broja neopismenih dve trecine cine zene, tacnije 41 lice. Vecina nepismenih su stariji zitelji od 50 godina zivota, kojih je bilo 42 ili 70% nepismenih u selu.

U Jasku je prema popisu iz 1991. bilo ukupno 484 aktivnih lica ili 42,3% od ukupnog broja stanovnika. Izdrzavanih lica je bilo najvise, odnosno 504 ili ili 44,0 %, a lica sa licnim prihodima 149 ili 13,0 % zitelja u selu. Navedeni proseci krecu se u granicama opstinskog proseka, osim kod poslednje kategorije koja je manja za 2 %.

Privreda

U privrednom pogledu Jazak predstavlja pretezno poljoprivredno selo, jer se oko 80 % stanovnistva bavi ovom privrednom delatnosu. Od ukupno 3.498,6 ha, pod njivama je 2.038 ha ili 58,2% koje su pretezno u privatnom posedu. Sume zahvataju 931 ha (26,6 %), pasnjaci 275 ha (7,9%), a livade 45 ha (1,3 %). Pod vinogradima je 116 ha (3,3%), dok vocnjaci zahvataju oko 50 ha (1,4 %). Na ostale povrsine koje se ne koriste u poljoprivredne svrhe otpada oko 60 ha.

Za razvoj poljoprivrede ne samo Jaska nego i njegove okoline, od velikog je znacaja bila uloga Zemljoradnicke zadruge "Jazak", koja je osnovana jos 1903., ali je vec1906. godine prestala sa radom, odnosno ukinuta je. Ponovo je osnovana 1934. Od ove godine, prolazeci kroz faze uspona i manjih padova, odrzala se sve do danas.

Saobracaj kao privredna grana u Jasku zadovoljava potrebe ovog malog fruskogorskog naselja. Od opstinskog centra naselje je udaljeno 13 km, od susednog Vrdnika 3 km, od Male Remete 6 km. Sa Irigom i Vrdnikom dnevno postoji desetak autobuskih polazaka i odlazaka, dok sa Malom Remetom dnevno ima pet puta autobusku vezu. Jazak je asfaltom povezan sa Vrdnikom, odnosno Irigom i Rumom, preko Iriga, te na zapad sa Malom Remetom. Postanski saobracaj je modernizovan jer selo ima svoju postu i automatsku centralu sa preko 150 telefonskih prikljucaka.

ISTORIJAT I DANASNJI IZGLED NASELJA

Jazak medju fruskogorskim naseljima predstavlja srednje razvijeno selo. Iako se pouzdano zna da je staro blizu 300 godina, arheoloski nalazi govore da je na ovom prostoru bilo ljudskih stanista jos u vreme praistorije, tacnije od bronzanog i gvozdenog doba. Iz antickog perioda datiraju ostaci gradjevinskog materijala i predmeti iz rimskog doba.

Grb sela Jazak

Nakon oslobodjenja od Turaka, Jazak se prvi put u izvorima spominje 1702. godine, po cemu se moze svrstati u mladja sela u Sremu, medjutim, kroz istoriju imalo je daleko siri znacaj od svoje teritorije koja mu gravitira. Nakon tri decenije, 1734. godine imao je 123 kuce, a pripadao je iriskom vlastrelinstvu grofa Odeskalski. Selo se dalje uvecava i razvija i 1774. godine ima 205 kuca i 1.251 stanovnika. U vreme "iriske epidemije" umrlo je 149 ljudi (Prica, 1991).

Postoje izvesni podaci da je teritorija Jaska zasigurno bila naseljena, posebno potes Brajilovo, jos 1652. godine, sa 17 porodica iz okoline Dubrovnika. Kasnije su se ove porodice preselile u Jazak, gde su zatekle svega dve familije, istocno od potoka Mihajlovice, a zapadno Barjaktarevice, koje danas predstavljaju najstarije starosedelacke porodice u ovom selu. Od dubrovackih, prvobitnih porodica, to su Popovici, Cizmici i Solundzici.

Izgled naselja Jazak je ovalnog oblika. Smesteno je u dolini Rovaca potoka. Jazak je selo skoro sraslo sa susednim Prnjavorom. U ovom naselju mogu se izdvojiti tri dela naselja, i to: Jazak-selo (uzi deo naselja), Bikoc i Jazak -prnjavor. Naselje ima sest ulica i sve su asfaltirane, a takodje su sve i osvetljene. Naselje nema vodovod, vec se vodom stanovnici snabdevaju iz kopanih bunara. Pored naselja u severnom delu u potesima jazackog hatara Zabelje, Jazak-prnjavor i Carini nalazi se vikend naselje gde su vikendasi mahom iz Novog Sada, manje iz Sremske Mitrovice i Beograda.

U Jasku izmedju dva svetska rata buja drustveni zivot i to kroz osnivanje biblioteke i citaonice 1929. godine, sportskog drustva 1931., kulturno-umetnickog drustva "Car Uros" 1933. godine. Danas u Jasku postoji sportsko drustvo, zatim fudbalski klub "Partizan", Lovacko drustvo, zatim kulturno-umetnicko drustvo "Tican" (koje trenutno ne radi). Naziv ovog drustva vezan je za licnost rodjenu u Jasku Teodora Avramovica -Ticana. Tican je bio vodja bune sremskih seljaka iz 1807. godine. Srediste bune bilo je u Vrdniku, a na bunu se podiglo 35 sela Srema i oko 4.000 seljaka.

Od javnih objekata u Jasku postoji: skola, mesna kancelarija, jedna prodavnica, direkcija zemljoradnicke zadruge, ekonomija zemljoradnicke zadruge i ambulanta. Skola predstavlja istureno odeljenje skole "Mosa Pijade" ("Milica Stojadinovic -Srpkinja") iz Vrdnika. Skola je cetvororazredna sa oko 50 ucenika. Ambulantu svaki dan posecuje lekar sa po dva sata dnevno, gde je zaposlena i medicinska sestra sa punim radnim vremenom.

Od spomenika kulture u selu postoji spomen ploca borcima NOB i cetiri spomen ploce iz revolucionarnog perioda.

U Jasku od spomenika kulture posebno treba spomenuti i manastir Jazak. Crkva u okviru manastira je sa kupolom i visokim zvonikom, okruzena je zelenilom i privlaci paznju posetilaca. Crkva je gradjena od kamena i opeke i datira iz 1736-1758 godine, a zvonik iz 1753, mada se manastir u pisanim dokumentima pominje 1522. Ikonostas je u crkvi postavljen 1759. godine, a slike na njemu deset godina kasnije izradili su Dimitrije Bacevic, Teodor Kracun i Dimitrije Popovic. Stari manastir Jazak podignut je krajem XV veka i posvecen je Vavedenju presvete Bogorodice. U vremenu od 1741. do 1774. godine bio je zenski manastir. Po naredjenju Marije Terezije ukinut je kao takav 1775. Od njega danas postoji samo dobro ocuvana cesma u porti manastira.

Grb manastiskog imanja Jazak